von mas 28.07.2025 06:45 Uhr

Una Terra…cinque Lingue: De zarmochet Identität

L’identità distrutta – a cura di Domenico Puecher

Musica a Garait, da una fotografia del 1911

Finz en de sechzegen Johr en Oechlait hob’n olla lai Taitsch klofft , de Sproch,as de ünsern Oltn, wa wiel Hunderten Johr übertrog’n hob’n, s glaiche ist en Palai ond en Auserwlarotz gaben, en Inderwlarotz a’ Poor Familien hob’n Balsch klofft bawai de Muetter ist a’ Wrema gaben ond en Garait hob’n beene meher Taitsch könnt.

Asn Birt, benn men Battn spilt hot, hot men lai Taitsch klofft, wer an Wremen ist gaben, bia za sae’n en Ultntol oder en Pustertol, hait benn men Battn spielt kloffen se as Balsch ond wa Taitsch sae’n lai de Nam wan Kortn blib’n: Unter, Öuber, König,Weli, ecc.

De Oenzegen, as en de sen Zaitn en de ünsern Dörwler Balsch klofft hob’n, sae’n der Pfoff, Der Dokter ond de Leherer gaben: en Dokter hot men nia bakemmt, de Leherer lai en de Schuel ond benn en Pfoff bakemmt hot, hot men en gagrüesst met drai Böirter as Balsch “Sia lodato Gesù Cristo” (galöubt sai der Jesus Christus), benn er etbes g’wrogt (les:pfrogt) hot men jo oder na köin oder beene Böirter braucht, bawai men hot groessn Respekt wern Pfoff gahobt, ond gor bawai as Balsch hot men beene könnt.

Benn ber nöu meher zurück en de Zait geha‘, en Johr naenzehnhundertoerlewa, en Johr wan Foto wan Birt „ Gasthaus zum Tiroler Adler“, en Garait hob’n olla de Lait Taitsch klofft, onda s Taitsch g’sungen, hait niemed meher.

BIA SÖU EN BEENE MEHER AS HUNDERT JOHR HOT S SÖUWL S TOL GAMIT?

Kehern ber um zan sel as i’wiel wort g’schrib’n hon:

Finz en Johr 1918 (naenzehnhundertochtzehn) bier Fersntoler sae’n ber gaben zommen met de Nonesn, Solandern, Cembranern, Fassanern… s unter Toel wan Tirol, Südtirol, ond bawai bier en Tol hob’n ber a‘ Taitscha Sproch gahobt, asöu hob’n ber gor de Schuel as Taitsch gahobt, dos hot üns gaholwen za holtn nöu de ünser olt Sproch, bawai finz de sen Johr hob’n se olla „Fersntolerisch“ klofft: dahoem, noh de Behn ond asn Birt.

OLLA DE FERSNTOLER HOB’N AN ÜNSERA SPEZIӒLLE IDENTITӒT GAHOBT, OND WA DER SELL SAE’N SE OLLA STOLZ GABEN!

Sie hob’n se net g’schamt (tschamt) onderst wan Nochbern Persner za sae’n, met ihnen sae’n se ollbe oene‘ gongen, bawai de Ünsern hob’n en de Persnern kawen ond warkawen könnt : Schmolz, Oier,Schbae‘ , Schoff ond onders.

Beig’n de Sproch hot s koa Hass gahobt, niemed hot de Sproch wan onder ausgalocht, der Hass beig’n de Sproch ist met‘n geha en nai balsch Stot, as hot de taitsch Schuel sperrt, ond met’n Faschismus, as en nieder schlechtn Worm gatun hot, za zarmochen de ÜNSER OLT IDENTITӒT, gamocht wa Hunderter Johr zommenleb’n do öum.

Gor en de Provinz wa Boezn ist das Fascismus wirbai, ond hot de sae Identität, a glaicha wa der ünser, auslöischn gaböllt, ober sei sae’n wiel gaben za kämpfen, asöu hob’n se wiel darettn könnt: de Sproch, de Trochtn, de Fahne, ond wiel Braich.

Bier en Fersentol sae’n ber beene Lait gaben as Taitsch klofft hob’n, ond umanonder

sae’n se ollla Balscha gaben, as hob’n üns ollbe schlecht uschaut, bia ber baretn wan a‘ wremms Lond, sie hob’n üns „MOCHENI „gahoessn, ond ollbe: Mocheni adur, Mocheni her, ond de saena Lait, as a‘ beene onderst gaben sae’n, hob’n se köin: „Du bist an Mochen! Za tschmachen sa.

Biwiel „Barzelete“ hob’n se darzähilt de Wremmen, ond za lohn meher lochen de ondern, as hob’n zuagahöert, hob’n se sa darzähilt met an Accent wa Taitscha as net können Balsch, ond benn en de Barzeleta an Potsch drinn gahobt hot, er ist kemmen wan wehrn Höf wan Tol.

Biwiel Wort hon i‘ lochen gamüesst, za höern de doen Barzelete, gor benn inder mae hatte an Zöurn gahobt!

De Wremmen hob’n asöu geern s ünser Tol ollbe gahobt, as se hob’n es met an Tschmochnum gahoessn: „VALLE DEI MOCHENI“, stott met recht ond originalen Num Valle del Fersina, in tedesco Fersental.

De hörtestn za bölln en doe schöila Num sae’n wiel Fersentoler, as se hoessn se MOCHENI stott Fersentoler.

A‘ Toel Junga Lait hob’n es hoessn gaböllt BERSNTOL, ond dos ist net recht, bawai en Oechlait hob’n ber ollbe s groess Tol WERSN gahoessn net BERSN!!

Zan Schluss böllte en de Fersentoler wa hait, Junga ond Olta, wrog’n:

„WA DER IDENTITӒT wan ünsern Oltn, ond wa der Identität wan Foto wan Birt wa Garait, wan Johr 1911, BOS IST NÖU HAIT ÜBERBLIEB’N?

Fino agli anni 60 in Roveda tutti parlavano il vecchio tedesco tramandatoci dai nostri antenati da chissà quanti secoli, la stessa cosa era in Palù ed in Fierozzo S. Francesco, mentre in Fierozzo S. Felice c’erano un paio di famiglie che parlavano in casa italiano, perché la mamma era da fuori ed a Frassilongo erano ormai quasi tutti diventati “italiani”.

All’osteria, quando si giocava con le carte da Watten, parlavano esclusivamente in tedesco locale, che per un estraneo sembrava di essere in Ultental o in Pustertal, oggi invece quando giocano a Watten parlano più italiano che tedesco, in tedesco sono rimasti solo i nomi delle figure: Unter, Öuber, König, Weli, ecc.

Gli unici che in quegli anni nei nostri paesi parlavano italiano erano il prete, i maestri ed il medico: il medico non si incontrava quasi mai, i maestri solo a scuola, ogni tanto si aveva l’occasione di incontrare il prete, che si salutava in italiano con tre parole Sia lodato Gesù Cristo, se lui faceva qualche domanda, si davano brevi risposte, difficilmente si chiacchierava con lui, sia perché si aveva molto rispetto per lui, ma soprattutto perché non si aveva dimestichezza con l’italiano.

Se andiamo ancora più indietro nel tempo, al 1911, l’anno della fotografia dell’osteria “Gasthof zum Tiroler Adler”, anche in Frassilongo parlavano tutti il tedesco ed in tedesco cantavano, oggi purtroppo più nessuno.

COME MAI IN POCO PIU’ DI 100 ANNI LA VALLE HA CAMBIATO COSI’ TANTO?

Torniamo a quello che ho tante volte scritto ormai:

Fino al 1918 noi Fersentoler eravamo la parte meridionale del Tirolo, assieme ai Nonesi, Solandri, Cembrani, Fassani ecc. e nella valle, siccome eravamo parlanti tedesco, potevamo avere anche la scuola nella stessa lingua, evidentemente questo ha favorito il mantenimento della nostra parlata, perché fino allora tutti parlavano a casa, per strada, all’osteria il “Fersentolerisch”.

TUTTI I FERSENTOLER AVEVANO ANCHE UNA PROPRIA IDENTITA’, DI CUI NE ERANO FIERI!

Non si vergognavano di essere DIVERSI dai vicini Perginesi, con loro andavano comunque d’accordo, perché potevano vendere dei propri prodotti e comperare da loro prodotti che in valle non crescevano.

Non c’era una rivalità linguistica, nessuno derideva la lingua dell’altro, questa nascerà col passaggio al nuovo stato italiano, quando cesserà nella valle la scuola in tedesco e con l’avvento del fascismo, che cercherà nelle maniere più subdole a distruggere LA NOSTRA VECCHIA IDENTITA’ che si era creata con secoli di vita quassù.

Anche nella Provincia di Bolzano è passato il fascismo, che ha cercato di distruggere la loro identità, molto simile alla nostra, ma loro erano in tanti a combattere e sono riusciti a salvare il grosso di quella identità: la lingua, i costumi, i nomi, la bandiera, molte usanze, ecc.

Noi nella nostra piccola valle siamo stati un numero insignificante di persone, parlanti quel tedesco, circondati da “italiani”, che dal fascismo in poi fino ad oggi, ci hanno sempre guardato male, come fossimo delle persone straniere, ci hanno battezzato col “bel” nome “MOCHENI”, …. E …..:”Mocheni di qua, mocheni di là,… ai loro paesani, che erano un po’ diversi, dicevano: “ Te sei en mochen!”

Quante barzellette per far ridere di più chi le ascoltava, venivano raccontate in lingua trentina, ma con un certo accento di uno che parla sempre il tedesco nostro e se nella barzelletta c’era un tizio poco furbo veniva di certo giù dalla valle.

Quante volte ho dovuto ridere a sentire di queste barzellette, anche se dentro sentivo della rabbia.

A forza di “VOLER BENE” alla mia valle l’hanno pure chiamata “VALLE DEI MOCHENI”,

invece che la più originale e geograficamente più giusta VALLE DEL FERSINA.

I più testardi a volere questo ingiusto e ridicolo nome sono molti miei convalligiani, dichiarandosi MOCHENI invece che Fersentoler.

Qualche giovincello l’ha voluta addirittura chiamare Bersntol, ma ricordo ancora una volta che da noi in Roveda La Fersina,( in Tedesco die Fersen), l’hanno sempre chiamata de WERSN , non BERSN.

Per finire vorrei chiedere ai Fersntoler di oggi, giovani o vecchi che siano:

“DELL’ IDENTITA’ dei nostri genitori, nonni o bisnonni, l’identità che si vede da quella foto del 1911, COSA E’ RIMASTO ANCORA, OGGI?

 

 

Jetzt
,
oder
oder mit versenden.

Es gibt neue Nachrichten auf der Startseite