Una Terra… cinque Lingue! – Der Gersten Kaffee

Winz de sechzegen -sibnzegen Johr en de ünser Bauernbelt, benn men klofft hot wa Kaffee, hot men en Gerstenkaffee gamoet, bawai s Gatrenk met Pulwer wa Kaffee hot men beene braucht, lai benn der Dokter oder der Pfoff kemmen ist oder wer an kronken Mensch, ond men hot a‘ beene Kaffee en Haus gaholtn , bia as a‘ taiers Ding.  En doe Kaffee hot men en recht Kaffee gahoessn, za teenen net bechsln met’n Gersten.
Net olla de Familien hob’n Gerstenkaffee gamocht, ond hob’n lai Milch braucht, bawai wa der doe hob’n se beene oder wiel olla gahobt.  De meherestn hob’n selber de Gerst produziert, men hot a‘ kloes Stückl Ocker g’saat (zaat) ond darnoh hot men sa bia s Köurn gaorbetn. De Gerst hot men net en Herbest bia der Roggn g’saat, bawai de Gerst hot minder Zait braucht za bochsn ond za raiwen.
De Gerst hot ollbe en Summer garüffen, ond ist desterer za orbetn gaben, bawai de Stingl sae’n a beene kurz, ond sae’n  laichter za schneid‘n , za bindn ond za dörrn.  Benn de Gerst schöa durr gaben ist, hot men sa gadroschn, schöa putzt ond en a Kist hi’galeigt.
De Gerst hot men net lai wer’n Kaffee braucht, ober gor wer de Supp (Manester), de Gerst wer de Supp hot men en de Mühl trog’n gamüesst, za nehmen en wort de hört Schol, as men net essn konn.
De Gerst wer’n Kaffee hot men drai wort gaorbetn: met an Strumpf hot men de auser Schol wort ganommen, de Reesteng ond s Mohln.  Za strumpfen de Gerst hot men an Strumpf wa Holz gahobt, a toel oen wa Knott, darnoh‘ hot men sa met a Dratchl schöa gadratcht, za hob’n sauberara Köurner.
Za reestn de Gerst übereerst hot men an eisnena Pfonn braucht ond hot men ollbe mischn gamüesst za lohn sa net u’brennen, speiter hot men a sperreta Pfonn met drinn zboa Wligler za können drahn za holtn olbe de Gerst schöa gamischt, olls dos über a kontrollierts Waier.  Benn de Gerst recht gareesst gaben ist, hot men sa kuheln galoht za können sa mohln.
De Reesteng hot gamüesst recht sae’n, bawai a’ za wiel warprenneta Gerst hot an schlechtn Kaffee geb’n, met an Tschmoch wa Rach, gor metz a beene gareestna Gerst hot men an beene guetn Kaffee kocht.  Übereerst hot men met an Strumpf gamohln, speiter hot men a kloes Mühlel braucht.  De gamohlnet Gerst hot men wer a Bail en a’ Kübel hi’galeigt.
Kan üns en gersten Kaffee hot men en a kloes Kössel kocht ( s Kössel wan Kaffee), a’ Kössel wa der Plent en Miniatur, ober wa Aisn, a’ Kössel bawai übereerst benn men en offetn Heerd gaobt hot, s Kössel hot men über’n Waier augahengt, ond darnoh met’n sperret Heerd hot men ollbe s glaiche Kössel braucht.
Za kochen en Kaffee hot men s Bosser za sihen galeigt, men hot s Pollwer wa Kaffee galeigt ond a beene gamischt, donn hot men rostn galoht, g’sichen (zichen) ond en a Kodoma galeigt on dist er longa Zait borm blib’n, ond as a’ Sait übern Heerd gaholtn.
Benn a’ Familie Gerst brot’n hot, en de Kuchl hot s ollbe a beene Rach gahobt, ond der G’schmoch wa brennetn Kaffee ist überoll um en Hof gongen.
Fino agli anni 50 -60 nel nostro mondo contadino quando si parlava di caffè si intendeva il caffè d’orzo, mentre la bevanda con polvere di caffè si usava pochissimo, solo per casi eccezionali: una visita del medico o del prete o per una persona malata.  Per distinguerlo dal caffè d’orzo lo si chiamava caffè vero o caffè buono.
Non tutte le famiglie usavano fare caffè d‘orzo, ma usavano solo latte, perché di questo ne avevano poco o tanto tutti.  L’orzo per fare il caffè la maggioranza lo produceva in casa, si seminava un piccolo pezzo di campo e poi lo si lavorava come gli altri cereali.
Questa specie di grano non si seminava in autunno come la segale, perché adoperava meno tempo per crescere e maturare.  Si mieteva sempre in estate ed era più facile raccogliere, perché gli steli sono un po’ corti, e più facili da tagliare, legare ed essiccare.  Una volta ben seccato, lo si trebbiava a mano, lo si ripuliva per bene e lo si metteva in una cassa di legno per conservarlo.
L’orzo non si usava solo per il caffè, ma anche per fare la minestra ed in questo caso si doveva portarlo al mulino per una lavorazione speciale, per liberarlo dalla buccia molto dura, che non si poteva mangiare.
L’orzo per fare il caffè lo si lavorava tre volte: pestatura iniziale per liberare i chicchi dell’ involucro esterno, tostatura e poi la macinatura.
Da noi per pestarlo si usava un mortaio di legno, qualcuno di pietra, poi si setacciava in modo da ottenere chicchi belli puliti.
Per tostare l’orzo all’inizio si arrostiva in una padella di ferro continuando a mescolare per non bruciacchiare troppo i chicchi, più tardi si usava una padella speciale chiusa con delle palette interne che girando con una manovella continuavano a tenerlo mescolato , tutta questa operazione a fuoco controllato.
Una volta raggiunta la giusta tostatura lo si lasciava raffreddare, per poterlo poi macinare.  Una tostatura sbagliata comprometteva la bontà del caffè: troppo bruciacchiata dava un caffè imbevibile con un sapore di fumo, mentre con una tostatura troppo debole aveva meno sapore.
I primi tempi lo si macinava col pestino, poi più avanti si è usato un piccolo macinino a mano.  L’orzo tostato e macinato lo si conservava a lungo in un vaso chiuso.
Da noi il caffè si faceva il un piccolo paiolo, quello della polenta in miniatura, però di ferro, in un paiolo perché quando ancora si aveva il focolare aperto un paiolo lo si poteva appendere sopra il fuoco, poi col passare al focolare chiuso si usò sempre lo stesso paiolo.
Per fare il caffè si faceva bollire l’acqua, poi si versava la polvere, si mescolava un po’ e si lasciava riposare finché i resti della polvere si fossero depositati in fondo al paiolo, alla fine si filtrava e si versava in un bel bricco di rame, dove si manteneva caldo a lungo, magari in un angolino sopra la stufa.
Quando una famiglia tostava l’orzo in cucina c’era sempre un po’ di fumo e l’odore della tostatura si spandeva per tutto il maso






